Seans LXXIX „12 miesięcy”

Witajcie słuchacze i czytacze.

Styczeń – pierwszy miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni. Jego nazwa, podobnie jak i pozostałych miesięcy (z wyjątkiem marca i maja), pochodzi od charakterystycznych cech, związanych z towarzyszącymi temu miesiącowi zjawiskami przyrodniczymi lub z rytmem wykonywanych w tym czasie prac na roli. Nazwa miesiąca (według Brücknera) pochodzi od słowa „tyki”, które w tym czasie sporządzali gospodarze. Nazwa może też pochodzić od „styku” z uwagi na to, że miesiąc ten występuje na przełomie roku. W języku staropolskim styczeń nazywano również tyczniem, godnikiem i ledniem (por. współczesna czeska nazwa miesiąca: leden). Łacińska nazwa Ianuarius  została zapożyczona przez większość języków europejskich, pochodzi od boga początku – Janusa.

Luty – drugi miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 28, a w latach przestępnych 29 dni. Nazwa miesiąca (wg Brücknera) pochodzi od określenia srogich mrozów (por. ukr. лютий, błr. люты). Dawniej używane były również nazwy sieczeń (por. ukr. січень i chorw. siječanj ‛styczeń’) lub strąpacz. Łacińska nazwa Februarius (zobacz: kalendarz rzymski) została zapożyczona przez większość języków europejskich.

Marzec – trzeci miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni. Nazwa miesiąca pochodzi od łacińskiej nazwy Martius (‘miesiąc Marsa’). Od niej wywodzi się większość nazw tego miesiąca w językach europejskich. Staropolska nazwa marca to brzezień. Inna nazwa, obecnie nie spotykana, to kazi droga.

Kwiecień – czwarty miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 30 dni. Kwiecień jest wiosennym miesiącem na półkuli północnej, a jesiennym na półkula południowej. Kwiecień zawsze zaczyna się w ten sam dzień tygodnia co lipiec, a w latach przestępnych dodatkowo także co styczeń. Nazwa miesiąca (według Brücknera) pochodzi od kwitnących wtedy kwiatów (por. ukr. квітень; czes. květen ‛maj’). Dawniej używane były również nazwy: łżykwiat (lub łudzikwiat), brzezień – od brzozy (por. czes. březen i ukr. березень ‛marzec’) i dębień (por. czes. duben ‛kwiecień’). Łacińska nazwa Aprilis (zobacz: kalendarz rzymski) została zapożyczona przez większość języków europejskich.

Maj – piąty miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni.  Maj jest miesiącem wiosennym na półkuli północnej, a na południowej jesiennym. W ciągu trwania miesiąca maja w Polsce dzień wydłuża się do blisko 16,5 godziny.  Nazwa miesiąca pochodzi od łacińskiej nazwy Maius. Miesiąc ten ma nazwę bogini Mai, matki boga Merkurego. Została ona zapożyczona przez większość języków europejskich. W języku polskim określenie "maić" oznacza tyle samo, co stroić. Staropolska nazwa maja brzmiała trawień. Słowo maj stanowi również określenie młodej ziemi, która w całej swej krasie występuje w tym miesiącu. Według starej legendy Bóg Ojciec w maju stworzył świat. W Polsce miesiąc jest dość ciepły, noce i poranki są jeszcze chłodne. Czasem zdarzają się przymrozki. Słońce ogrzewa coraz głębsze warstwy ziemi i budzi do życia owady.

 

Czerwiec – szósty miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 30 dni. Nazwa miesiąca (wg Brücknera) pochodzi od słowa czerw. Inne źródła wywodzą nazwę miesiąca i nazwę koloru czerwonego od owada czerwca polskiego, z którego wyrabiano czerwony barwnik (koszelinę) do tkanin i zbierano w czerwcu na korzeniach rośliny czerwiec trwały. Nazwa występuje też w innych językach północnej Słowiańszczyzny (czes. červen, ukr. червень, błr. чэрвень). Inne nazwy używane dawniej to: ugornik bądź zok. Łacińska nazwa Iunius została zapożyczona przez większość języków europejskich.

Lipiec – siódmy miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni. Nazwa miesiąca (według Brücknera) (dawniej również lipień) pochodzi od kwitnących wówczas lip. Lipy notabene kwitną na przełomie czerwca i lipca. Łacińska nazwa Iulius została zapożyczona przez większość języków europejskich. Nazwa Iulius została nadana na cześć Juliusza Cezara. Przedtem miesiąc nazywał się Quintilis.

Sierpień – ósmy miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni. Nazwa miesiąca (według Brücknera; dawniej sirzpień) pochodzi od używanego w żniwach sierpa (por. czes. srpen, ukr. серпень; chorw. srpanj ‛lipiec’). Inna nazwa to stojączka. Łacińska nazwa Augustus, zapożyczona przez większość języków europejskich, nadana została na cześć cesarza Oktawiana Augusta; przedtem miesiąc ten (początkowo 6. w kalendarzu) nazywał się Sextilis.

Wrzesień – dziewiąty miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 30 dni. Nazwa miesiąca (według Brücknera) pochodzi od kwitnących w tym miesiącu wrzosów (por. ukr. вересень). Dawniej używano również nazwy pajęcznik od nici babiego lata. Łacińska nazwa September (‘siódmy miesiąc’; zobacz: kalendarz rzymski) została zapożyczona przez większość języków europejskich.

Październik – dziesiąty miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni. Jest najdłuższym miesiącem w roku kalendarzowym, ponieważ wypada wtedy zmiana z czasu letniego na zimowy (jest dłuższy o jedną godzinę od pozostałych 31-dniowych miesięcy). Nazwa miesiąca (według Brücknera) (dawniej również paździerzec) pochodzi od słowa paździerze oznaczającego „odpadki od lnu lub konopi”. Obok tego funkcjonowały również nazwy: paździerzec, paździerzeń, pościernik, a także winnik (por. starogermańska nazwa miesiąca Weinmond). Łacińska nazwa October (‘ósmy miesiąc’) została zapożyczona przez większość języków europejskich.

Listopad – jedenasty miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 30 dni. Nazwa miesiąca (według Brücknera) pochodzi od opadających jesienią liści (por. czes. listopad, ukr. листопад; chorw. listopad ‛październik’). Łacińska nazwa November (‘dziewiąty miesiąc’) została zapożyczona przez większość języków europejskich. W języku chorwackim słowo listopad oznacza inny miesiąc – październik. Jan Himilsbach miał w dowodzie osobistym wpisaną datę urodzenia 31 listopada, mimo iż miesiąc ten ma tylko 30 dni.

Grudzień – dwunasty miesiąc w roku, według używanego w Polsce kalendarza gregoriańskiego, ma 31 dni. Nazwa miesiąca (według Brücknera) pochodzi od słowa gruda (podobnie ukraiński грудень, litewski gruodis). Inna dawniej używana nazwa to prosień lub prosiniec (por. współczesna nazwa miesiąca w języku czeskim prosinec i chorwackim prosinac). Łacińska nazwa December (‘dziesiąty miesiąc’) została zapożyczona przez większość języków europejskich.